Cmentarz Powstańców Warszawy

Odwiedzając np. Cmentarz Prawosławny, warto podjechać kawałek dalej ulicą Wolską i zajrzeć na Cmentarz Powstańców Warszawy, założony w 1945, by pochować w jednym miejscu ciała ekshumowane ze zbiorowych mogił Powstania Warszawskiego – zarówno cywilnych, jak i wojskowych. Miejsce spoczynku znaleźli tam również żołnierze i cywile polegli podczas innych działań w Warszawie, np. żołnierze kampanii wrześniowej, osoby rozstrzelane na stadionie SKRY i więźniowie Pawiaka. Praktycznie nie ma na nim pojedynczych grobów, prochy ludzkie (12 ton!) pochowano w 177 zbiorowych mogiłach i w kurhanie, na którym znajduje się pomnik Polegli – Niepokonani projektu Gustawa Zemły. 

 

Pochówki na cmentarzu rozpoczęto już w listopadzie 1945, trwały do początków lat 50. Do smutnej historii przeszedł 6 sierpnia 1946 r., kiedy to pochowano tutaj 117 trumien zawierających 5,5 ton prochów osób zamordowanych w Alejach Ujazdowskich, Alei Szucha, a także podczas Rzezi Woli. W sumie miejsce spoczynku znalazło tam 104 tysiące osób, 80% tej liczby stanowi ludność cywilna.

Przez długi czas istnienie cmentarza wolskiego było niewygodne dla władz, był zaniedbany, nie wspominano o nim oficjalnie. Nie wolno było nawet stawiać nagrobków, choć rodziny zmarłych starały się stawiać tam choćby prymitywne krzyże. Był też nieoznaczony, dopiero w 2004 przy Wolskiej pojawił się głaz z napisem informującym o istnieniu cmentarza. 

 

Wreszcie, w latach 60. cmentarz uporządkowano zgodnie z projektem Tadeusza Wyrzykowskiego, co wiązało się również ze zmniejszeniem jego terenu, mogiły po prostu zaorano. Oczywiście, jak łatwo się domyślić, nawet w oficjalnych napisach nie wspominano o Powstaniu, mówiono tylko o mieszkańcach Warszawy, członkach ruchu oporu i żołnierzach walczących o wyzwolnie. Tablica objaśniająca usypanie kurhanu do dzisiaj znajduje się zresztą za pomnikiem Polegli - Niepokonani i jest niemal zupełnie niewidoczna. Wystawiono wreszcie ujednolicone nagrobki – pionowe kamienne płyty z Krzyżem Grunwaldu. Niestety, niewiele było tam pojedynczych nazwisk, większość płyt podawała jedynie liczbę ofiar i dodawała słowo „nieznany”. 

 Macewa - symboliczny nagrobek ofiar wyznania mojżeszowego.

Do roku 2001 próżno byłoby szukać na cmentarzu choćby jednej, oficjalnie umieszczonej kotwicy Polski Walczącej, jednak, szczęśliwie, sytuacja uległa zmianie. W 2012 rozpoczęto remont, stare nagrobki zastąpiono nowymi, wzniesiono nową bramę. 

 Nowa brama prowadząca na cmentarz. Szkoda, że prawie w ogóle niewidoczna.

Jedną z największych ozdób cmentarza jest pomnik Polegli - Niepokonani projektu Gustawa Zemły, wystawiony w 1973 r.  Przy murze Cmentarza Wolskiego znajduje się również kamienny ołtarz z krzyżem i znakiem Polski walczącej. Przy alei głównej znajduje się też pomnik poświęcony pamięci żołnierzy Szarych Szeregów.