Odwiedzając np. Cmentarz Prawosławny, warto podjechać kawałek dalej ulicą
Wolską i zajrzeć na Cmentarz Powstańców Warszawy, założony w 1945, by pochować
w jednym miejscu ciała ekshumowane ze zbiorowych mogił Powstania Warszawskiego –
zarówno cywilnych, jak i wojskowych. Miejsce spoczynku znaleźli tam również
żołnierze i cywile polegli podczas innych działań w Warszawie, np. żołnierze
kampanii wrześniowej, osoby rozstrzelane na stadionie SKRY i więźniowie Pawiaka.
Praktycznie nie ma na nim pojedynczych grobów, prochy ludzkie (12 ton!)
pochowano w 177 zbiorowych mogiłach i w kurhanie, na którym znajduje się pomnik
Polegli – Niepokonani projektu Gustawa Zemły.
Pochówki na cmentarzu rozpoczęto już w listopadzie 1945, trwały do
początków lat 50. Do smutnej historii przeszedł 6 sierpnia 1946 r., kiedy to
pochowano tutaj 117 trumien zawierających 5,5 ton prochów osób zamordowanych w
Alejach Ujazdowskich, Alei Szucha, a także podczas Rzezi Woli. W sumie miejsce
spoczynku znalazło tam 104 tysiące osób, 80% tej liczby stanowi ludność
cywilna.
Przez długi czas istnienie cmentarza wolskiego było niewygodne dla władz,
był zaniedbany, nie wspominano o nim oficjalnie. Nie wolno było nawet stawiać
nagrobków, choć rodziny zmarłych starały się stawiać tam choćby prymitywne
krzyże. Był też nieoznaczony, dopiero w 2004 przy Wolskiej pojawił się głaz z
napisem informującym o istnieniu cmentarza.
Wreszcie, w latach 60. cmentarz uporządkowano zgodnie z
projektem Tadeusza Wyrzykowskiego, co
wiązało się również ze zmniejszeniem jego terenu, mogiły po prostu zaorano. Oczywiście,
jak łatwo się domyślić, nawet w oficjalnych napisach nie wspominano o
Powstaniu, mówiono tylko o mieszkańcach Warszawy, członkach ruchu oporu i
żołnierzach walczących o wyzwolnie. Tablica objaśniająca usypanie kurhanu do
dzisiaj znajduje się zresztą za pomnikiem Polegli - Niepokonani i jest niemal
zupełnie niewidoczna. Wystawiono wreszcie ujednolicone nagrobki – pionowe kamienne
płyty z Krzyżem Grunwaldu. Niestety, niewiele było tam pojedynczych nazwisk,
większość płyt podawała jedynie liczbę ofiar i dodawała słowo „nieznany”.
Macewa - symboliczny nagrobek ofiar wyznania mojżeszowego.
Do roku 2001
próżno byłoby szukać na cmentarzu choćby jednej, oficjalnie umieszczonej
kotwicy Polski Walczącej, jednak, szczęśliwie, sytuacja uległa zmianie. W 2012
rozpoczęto remont, stare nagrobki zastąpiono nowymi, wzniesiono nową bramę.
Nowa brama prowadząca na cmentarz. Szkoda, że prawie w ogóle niewidoczna.
Jedną z
największych ozdób cmentarza jest pomnik Polegli - Niepokonani projektu Gustawa
Zemły, wystawiony w 1973 r. Przy murze
Cmentarza Wolskiego znajduje się również kamienny ołtarz z krzyżem i znakiem
Polski walczącej. Przy alei głównej znajduje się też pomnik poświęcony pamięci
żołnierzy Szarych Szeregów.
